Genel Bilgiler

TR81 Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak ile birlikte Zonguldak’ın ilçesi iken 1991 yılında il statüsüne kavuşan Bartın ve aynı şekilde Zonguldak’ın ilçesi iken 1995 yılında il statüsüne kavuşan Karabük illerini kapsamaktadır. Toplam 9.814 km² yüz ölçümüne sahip bölgede nüfusun oransal dağılım itibariyle Zonguldak %34, Karabük %42 ve Bartın %24’lük paya sahiptir. 2022 TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 1.043.919 olan bölge nüfusunun 588.510’u Zonguldak’ta, 252.058’i Karabük’te ve 203.351’i Bartın’da yaşamakta olup Türkiye nüfusunun % 1,22'si Batı Karadeniz Bölgesi'nde yaşamaktadır.

Bölge genelinde kentsel nüfus oranı kırsal nüfus oranından fazla olmakla birlikte kent nüfusunda özellikle son 15 yıllık süreçte önemli bir artış yaşanmıştır. Bölgenin kentsel nüfus oranı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 2007 yılında % 48,91 iken bu oran 2022 yılı verilerinde % 65,23 olarak tespit edilmiştir.  2022 yılı verilerine göre bölge illerinden sadece Bartın ilinde kırsal  nüfus  oranı (54,2) kentsel nüfus oranından fazladır.  Bölge illerinden kentsel nüfusu en fazla olan il % 77,3 ile Karabük olurken bunu % 66,8 ile Zonguldak, % 45,8 ile Bartın takip etmektedir. Kırsal nüfus bakımından illerin Türkiye sıralamasına bakıldığında ise Zonguldak’ın 33, Karabük’ün 58 ve Bartın’ın 3. sırada yer aldığı görülmektedir.

2022 yılı verilerine göre bölge nüfusunun yaş dağılımına bakıldığında yaşlı bağımlılık oranı (65+) % 21,13 ile Türkiye ortalaması olan % 14,55’in oldukça üzerindedir. Genç bağımlılık oranında (0-14) ise bölge ortalaması % 22,85 ile Türkiye ortalaması olan % 32,25’in altında yer almaktadır. Söz konusu yaş bağımlılık oranlarından hareketle bölgede genç nüfusun azaldığı, yaşlı nüfusun ise artış eğiliminde olduğu; bir başka ifadeyle bölge nüfusunun giderek yaşlandığı sonucuna varılmaktadır.

2022 yılı verilerine göre Batı Karadeniz Bölgesi nüfus yoğunluğu bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde bir değere sahiptir. km²’ye düşen kişi sayısı bakımından Zonguldak 178, Karabük 61 ve Bartın 98 kişi iken Türkiye ortalaması 111 olarak tespit edilmiştir. Söz konusu bu değerlerle Türkiye sıralamasında Zonguldak 12, Karabük 45 ve Bartın 28'inci sırada yer almaktadır.

2022 yılı TÜİK verilerine göre bölgede toplam 40 belediye, 18 ilçe ve 920 köy bulunmaktadır. Bunların dağılımına bakıldığında ise Zonguldak'ta 25 belediye, 8 ilçe ve 380 köy; Karabük'te 7 belediye 6 ilçe ve 277 köy; Bartın'da 8 belediye, 4 ilçe ve 263 köy bulunduğu görülmektedir.

Gelişmişlik açısında homojen bir yapıya sahip olmayan Türkiye’de bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması açısından illerin ve bölgelerin gelişmişlik düzeylerini analiz etmek ve bu sonuca uygun politikalar üretmek oldukça önemlidir. Gelişmişlik analizi kapsamında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmaları (SEGE) bölgesel gelişme politika­larının izleme ve değerlendirme araçlarından birisi olarak öne çıkmaktadır. Bu araştırmalar ilçe, il ve bölgelerin gelişmişlik düzeylerini ve eğilimlerini tespit ve mukayese etme imkânı tanıyan önemli çalışmalardır. Bu doğrultuda Türkiye’de ilki 2003 yılında yapılmış olan SEGE çalışması 2011 ve 2017 yıllarında yöntem ve değişken setleri geliştirilerek güncellenmiştir.

En son 2017 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen ''İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” raporuna göreTR81 Batı Karadeniz Bölgesi 26 bölge arasında 12’nci sıradadır. 81 il arasında Karabük 22. sırada, Zonguldak 28. sırada ve Bartın 46. sırada yer almaktadır.

Bu çalışmada bölgesel kapasite ve potansiyel ile bireysel refah arasında denge kurularak seçilen 52 adet değişken ile yapılan analiz neticesinde, illerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması endeks değerlerinin doğal kırınımları esas alınarak 6 kademe belirlenmiştir. Kademeler 1’den 6’ya kadar olup en çok gelişmiş iller 1. kademe en az gelişmiş iller ise 6. kademede yer almaktadır. TR 81 Bölgesinde yer alan illerimizden Zonguldak 3. Karabük 2. ve Bartın 4.  kademede yer almaktadır.

İl SEGE-2017 Gelişmişlik Kademeleri Haritası

SEGE-2017 çalışmasında ayrıca demografi, istihdam, eğitim, sağlık, rekabetçilik, mali ve yaşam kalitesi olmak üzere 7 boyutta toplam 32 değişken kullanılarak ilçelerin de göreceli sıralamaları ve kademeleri belirlenmiştir. 8’i Zonguldak, 6’sı Karabük ve 4’ü Bartın’da olmak üzere 18 ilçesi bulunan TR81 Batı Karadeniz Bölgesinde 1 tane birinci kademe, 4 tane ikinci kademe, 5 tane üçüncü kademe, 5 tane dördüncü kademe, 3 tane beşinci kademe ilçe bulunduğu görülmektedir.

2017 SEGE Batı Karadeniz Bölgesi İlçe Kademelenmesi    

2022 SEGE Batı Karadeniz Bölgesi İlçe Kademeleri                        

TR81 Batı Karadeniz Bölgesi çok modlu ulaşım ve taşımacılık altyapısına sahiptir. Batı Karadeniz Bölgesi Ankara’ya yaklaşık 250 km, İstanbul’a 320 km mesafededir. Bölge Ankara-İstanbul otoyoluna yaklaşık 100 km mesafededir. Bölge’den kara yoluyla 300 km yarıçap içerisinde 30 milyondan fazla nüfusa erişilebilmektedir.

Bölgesel bir havalimanı niteliğinde olan ve Zonguldak’ta bulunan Zonguldak Havalimanı uluslararası havalimanı statüsüne sahip olup dış hatlarda Almanya iç hatlarda İstanbul Havalimanına uçuşlar gerçekleştirilmektedir. Bölgedeki tek havalimanı olan Zonguldak Havalimanı DHMİ denetimli özel bir şirket tarafından işletilmektedir. Bulunduğu konum itibarıyla her üç ile de hizmet verebilecek bir potansiyele sahip olan havalimanı yıllık 500 bin yolcu kapasitesine sahiptir. Zonguldak’a 55 km, Bartın’a 36 km ve Karabük iline 87 km uzaklıktadır. Ayrıca Filyos Limanı, Filyos Endüstri Bölgesi alanlarına 5-6 km mesafede yer almaktadır. Zonguldak Havalimanı, İkinci Dünya Savaşı yıllarında askerî kullanım amacıyla inşa edilmiş olup 1999 yılında bina ve çevre düzenleme işleri gerçekleştirilmiştir.

Demir yolu taşımacılığı altyapısı bölge illerinden Zonguldak ve Karabük’te mevcuttur. Irmak-Karabük-Zonguldak (IKZ) olarak adlandırılan hat bölgeden geçmektedir. Bölgede varlığı eski tarihlere dayanan demir yolu ile taş kömürü madenleri ile ağır sanayi kuruluşlarının ham madde ve nihai ürün nakliyatları daha kolay ve ekonomik bir şekilde sağlanabilmiştir. Günümüzde de Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Kardemir, termik santraller gibi önemli sanayi kuruluşları demir yolunu kullanmaya devam etmektedir. Zonguldak – Kozlu – Üzülmez hattında mevcut olan demir yolu TTK tarafından kullanılmakta ve bakım çalışmaları da yine bu kurum tarafından yapılmaktadır. TCDD tarafından açıklanan verilere göre 2022 yılı itibarıyla, Zonguldak ilinde 71 km, Karabük ilinde de 127 km olmak üzere bölgede toplam 198 km demir yolu hattı mevcuttur. Mevcuttaki demir yolu hattı, Zonguldak Limanı ve Eren Limanı ile entegre durumdadır. Demir yolu hattı ile yük taşımacılığı Zonguldak- Karabük ve bölge dışı arasında yapılabilmekte iken yolcu taşımacılığı yalnızca Zonguldak-Karabük arasında ve demir yolu istasyonlarının bulunduğu ilçeler arasında yapılabilmektedir. Karabük ili ülke genelindeki demir yolu yükünün yaklaşık yüzde 15’lik kısmını taşıyan önemli bir güzergâh üzerindedir.

Bölgede 5’i Zonguldak’ta 3’ü Bartın’da olmak üzere hâlihazırda toplam 8 adet önemli ticari liman mevcuttur. Erdemir Limanı, Ereğli Bozhane Limanı, TTK Limanı, Eren Limanı ve Filyos Limanı Zonguldak ili sınırları içerisinde, Bartın Limanı, Amasra Limanı ve Akkonak Limanı ise Bartın ili sınırları içerisinde yer akmaktadır. Bu limanlar, yalnızca yük taşımacılığı için kullanılmakta olup Amasra'da bulunan kruvaziyer limanı ise yolcu taşımacılığında kullanılmaktadır. 

İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2017) çalışması sonuçlarına göre TR81 Batı Karadeniz Bölgesinde Zonguldak, Karabük ve Bartın eğitimde sırasıyla 48, 19 ve 39’uncu, sağlıkta ise 24, 22 ve 41’inci sırada yer almıştır. Karabük eğitimde YGS ortalama başarı puanı (218,4) ve genel ortaöğretim okullaşma oranı değişkenlerinde (yüzde 92,6) Türkiye ortalamalarının çok üzerinde değerlere sahiptir. Bartın ise mesleki ve teknik liseler okullaşma oranında yüzde 57,2’lik derecesiyle ikinci sıradadır. Bu değişkende Türkiye ortalaması yüzde 44’tür.

Net okullaşma oranı açısından bölge illeri Türkiye ortalamasının üzerindedir. 2021-2022 Milli Eğitim Müdürlükleri resmî istatistiklerine göre önceki yıllara oranla ilkokul, ortaokul, mesleki ve teknik ortaöğretim net okullaşma oranlarında düşüş görülmekle birlikte; ortaöğretim ve genel ortaöğretim düzeyinde artış yaşanmıştır. Net okullaşma oranındaki düşüşün nedeni olarak, 4+4+4 eğitim sistemine geçiş yılı olan 2012-2013 eğitim öğretim yılında 5 yaşındaki öğrencilerin ilkokula başlaması ve daha sonraki yıllarda ise yönetmelik değişikliği ile 5 yaşındaki öğrencilerin okul öncesine yönlendirilmesi ve Covid-19 salgını nedeniyle kayıtlardaki düşüşün olduğu değerlendirilmektedir. Bununla birlikte bölge genelinde kadın ve erkek net okullaşma oranları arasında ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim düzeyinde ciddi bir fark bulunmamakla birlikte genel ortaöğretimde kadınlar lehine, mesleki ve teknik ortaöğretimde ise erkekler lehine bir artış gözlenmektedir.

Bölgede üç adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. 1992 yılında Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi, 2007 yılında Karabük Üniversitesi ve son olarak 2008 yılında Bartın Üniversitesi kurulmuştur. Yükseköğretimde bölgede 2022-2023 öğretim yılında toplam 3 üniversitede 86.821 ön lisans ve lisans öğrencisi bulunmakta olup Türkiye’deki toplam yükseköğretim ön lisans ve lisans öğrenci sayısının yüzde 1,4’ünü oluşturmaktadır. Bölgede toplam yüksek lisans düzeyindeki öğrenci sayısı 7.652 olup Türkiye’deki toplam yüksek lisans öğrenci sayısının yüzde 1,8’ini oluşturmaktadır. Bölgede öğrenim gören doktora öğrencisi sayısı 1.525 olup Türkiye’deki doktora öğrenimi gören öğrenci sayısının yüzde 1,3’ünü oluşturmaktadır. Bölge toplam öğretim elemanı sayısı ise 3.189’a ulaşmış olup Türkiye’deki toplam öğretim elemanı sayısının yüzde 1,7’sini oluşturmaktadır.

Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi’nde 32.560, Karabük Üniversitesi’nde 45.358, Bartın Üniversitesi’nde ise 18.080 önlisans, lisans ve lisansüstü öğrencisi bulunmaktadır. Bölge öğrenci sayısı anlamında önceki yıllara oranla sürekli artış göstermekle birlikte halen Türkiye toplamının yüzde 1.38’ini oluşturmaktadır. Bununla birlikte aynı dönem için öğretim elemanı sayıları Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi’nde 1.329, Karabük Üniversitesi’nde 1.169 ve Bartın Üniversitesi’nde 691 olarak belirtilmiştir.

Sağlıkta ise toplam sağlık personeli sayısı incelendiğinde en fazla sağlık personelinin Zonguldak’ta olduğu görülmekte ve Zonguldak’ı sırasıyla Karabük ve Bartın takip etmektedir. Bölgede uzun bir süreden beri hizmet veren Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Hastanesi bölgede önemli bir kapasite yaratmaktadır. Bartın ilinde henüz üniversiteye bağlı bir hastanenin mevcut olmaması, sağlık kapasitesine de olumsuz yansımaktadır. Özel kesim tarafından bölgede verilen sağlık hizmetleri henüz arzu edilen seviyede değildir. Bu durumun ana sebeplerinden birinin, bölgenin Ankara ve İstanbul gibi entegre ve özel sağlık hizmetlerinin yoğun olarak verildiği metropollere yakınlığı olduğu düşünülmektedir.

İstanbul Üniversitesi Şehir Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 2023 yılında yayımlanan “İller Arası Rekabet Endeksi 2021-2022” raporunda sağlık sektöründe Zonguldak 30’uncu, Karabük 11’inci ve Bartın 52’nci sırada yer almıştır. Yine aynı raporun sosyal yaşam sıralamasında Zonguldak 34’üncü, Karabük 35’inci ve Bartın 59’uncu sırada bulunmaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında sağlık sektörünün sosyal yaşamla kıyaslandığında görece daha iyi durumda olduğu söylenebilmektedir.

Zonguldak’ta 8 devlet, 1 üniversite ve 3 özel; Karabük’te 5 devlet ve 1 özel; Bartın’da ise 3 devlet ve 1 özel hastane bulunmaktadır. Türkiye’de toplam 1.547 hastane bulunmakta olup ülkenin toplam hastane yatak kapasitesinin yüzde 0,91’i Zonguldak’ta, yüzde 0,30’u Karabük’te, yüzde 0,17’lik kısmı ise Bartın’da yer almaktadır. Bu durum illerin nüfusuyla da paralellik göstermekte olup Zonguldak ortalamanın üstünde, Karabük ortalama civarında ve Bartın ise ortalamanın altında seyretmektedir.

Yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayıları her geçen gün artmakla birlikte, en güncel TÜİK (2021 yılı) verilerine göre Türkiye ortalaması 301 yatak olarak hesaplanmıştır. Batı Karadeniz Bölgesi illerinde yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayılarına bakıldığında ise Zonguldak 392, Karabük 291, Bartın ise 214 düzeyinde olup, bölge ortalaması 333’tür. Karabük ve Bartın illerinde yatak sayısı Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.

Batı Karadeniz Bölgesi, madencilik faaliyetleri ve buna bağlı olarak gelişim gösteren demir-çelik endüstrisi ile varlığını sürdürmüş, bu özelliği ile gelişerek büyümüş bir bölgedir. 1940’lı yıllardan itibaren madencilik sektörü ile demir çelik sektörü, bölgenin kalkınmasını sağlayan ve en fazla istihdam olanağı sunan sektörleri olmuştur. 1990’lı yıllarla birlikte bölgenin bağımlı sektörel yapısı ve hâkim sektörlerde yaşanmaya başlayan daralma ile birlikte istihdam ve bölgesel kalkınmada sorunlar yaşanmaya başlamıştır.

Bölgedeki sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayanmakla birlikte zaman içerisinde madencilikte yaşanan sıkıntılar nedeniyle bu sektörde istihdam oranlarında düşüş yaşanmaya başlamıştır. Madencilik sektöründe yaşanan durgunluğun aksine, demir-çelik ve buna bağlı yan sanayi ürünleri sektörünün bölge ekonomisi içindeki payı giderek artmaktadır. Son yıllarda daha hızlı gelişim gösteren bu sektör bölge için büyük bir umut teşkil eder hale gelmektedir. TR81 bölgesinin ihracat rakamlarındaki sektörel yapılanmaya bakıldığında en büyük oranı demir ve çelik ihracatının oluşturduğu görülmektedir. Baskın olan bu iki sektör haricinde mobilya ve orman ürünleri ile enerji sektörlerinin de bölge ekonomisi içindeki payları artmaya başlamıştır.

Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan 2022 yılı verilerine göre bölgede sanayi sicil sistemine kayıtlı 1.373 sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi tesislerinin yaklaşık yüzde 49,5’i Zonguldak’ta, yüzde 32,6’sı Karabük’te ve yüzde 18’i Bartın’da yer almaktadır. En fazla sanayi tesisi; sırasıyla 215 tesis ile Karabük merkez, 203 tesis ile Kdz. Ereğli, 191 tesis ile Bartın merkez, 160 tesis ile Çaycuma ve 138 tesis ile Safranbolu’da yer almaktadır. Bölgede en az sanayi tesisi ise sırasıyla Ovacık, Amasra, Eflani, Ulus ve Kozlu’dadır. Bölgedeki sanayi tesislerinde 67.357 kişi istihdam edilmektedir. İstihdam edilenlerin yaklaşık yüzde 57,6’sı Zonguldak’ta, yüzde 24,4’ü Karabük’te ve yüzde 18,01’i ise Bartın’da bulunmaktadır. İstihdam sayısı bakımından sırasıyla; 15.518 kişiyle Kdz. Ereğli, 12.322 kişiyle Karabük Merkez, 10.343 kişiyle Bartın Merkez, 6.352 kişiyle Kilimli, 5.676 kişiyle Çaycuma ve 3.560 kişiyle Zonguldak Merkez öne çıkan yerleşimler arasındadır. Bölgede sanayide en az istihdam sayısı ise sırasıyla Ovacık, Kurucaşile, Eflani ve Eskipazar, Yenice ve Ulus’tadır.

Bölgede yer alan sanayi tesislerinin dağılımı ve sanayi tesislerinde istihdam edilen kişi sayılarına ilişkin haritalar aşağıda verilmiştir.

Sanayi Tesisi Sayısı (2022)

Sanayi Sektöründe İstihdam Edilen Kişi Sayısı (2022)

Batı Karadeniz Bölgesi’nde 2013-2022 yılları arasında yıllık ortalama ihracat tutarının yaklaşık 791,1 milyon USD olduğu görülmektedir. Aynı dönemde Türkiye yıllık ihracat ortalaması 180,0 milyar dolar seviyesindedir. Zonguldak ve Karabük’ün ihracatındaki artış ve azalış seyri benzer görünüm çizerken, Bartın ilinin ihracatının bölge ortalamasının çok altında olduğu görülürken 2021 yılı ihracat verisindeki artış dikkat çekmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi'nde 2022 yılında en fazla ihracatı 597,9 milyon USD ile Zonguldak gerçekleştirirken 32,8 milyon USD ile en az ihracatı Bartın gerçekleştirmiştir. Bölge ihracatı Türkiye ihracatındaki 2014, 2017, 2018 ve 2021 yıllarındaki artışa paralel olarak artmış özellikle 2021 yılında rekor kırmıştır. 2015 yılı ise hem bölge illeri hem de Türkiye için ihracatın azaldığı bir yıl olarak kayıtlara geçmiştir.

İhracatın ithalatı karşılama oranı, 2013-2021 yılları ortalamasına göre Türkiye genelinde yüzde 73,83 ve bölge genelinde yüzde 39,02 iken Zonguldak’ta yüzde 31,07 ve Karabük’te 51,46’dır. Bartın’da ise bu oran hem bölge illerinden hem de ülke genelinden farklı olarak yüzde 285,86 olarak gerçekleşmiştir. İhracat rakamları ithalat rakamlarının üzerinde seyreden Bartın’da ithalat ve ihracatın bölge illerine göre düşük seviyelerde seyrettiği de bilinmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi’nin ülke ihracatındaki payı 2022 yılı itibarıyla yüzde 0,38 seviyesindedir. 2013-2021 yılları arası incelendiğinde bu oranın yüzde 0,27 ilâ yüzde 0,69 arasında değiştiği görülmektedir. Bölge illerinden Bartın’ın ülke ihracatı içerisindeki payı bölge illeri arasında en düşük paya sahiptir.

Zonguldak ili ılıman Karadeniz ikliminin etkisi altındadır ve kurak mevsime rastlanmamaktadır. Her mevsim yağışlı olmakla birlikte en fazla yağış sonbahar ve kış aylarında görülür. Denizden iç kesimlere doğru gidildikçe, iklim biraz daha sertleşir, yağış azalır. Aylık ortalama sıcaklık 6 ile 22 derece arasında değişmekte olup yılın 145 günü yağışlı geçmektedir.

Karabük, kıyıdan içeride kaldığı için, Karadeniz’in nemli havasından yeterince yararlanamamakta, karasal iklimin özellikleri daha ağır basmaktadır. Karadeniz ikliminden karasal ilkime geçiş sahasındaki Karabük’te geçiş tipi iklim etkili olmaktadır. Aylık ortalama sıcaklık 2,9 ile 24 derece arasında değişmekte olup yılın 112 günü yağışlı geçmektedir.

Bartın ilinde yazlar sıcak, kışlar serin geçerken kentte ılıman deniz iklimi (Karadeniz iklimi) hâkimdir. Denize yakınlığı ve dağ sıralarının kıyıya paralel oluşu, genellikle kıyı şeridi üzerinde sıcaklık farklarının azalmasına, nemin artmasına neden olmaktadır. Aylık ortalama sıcaklık 4,1 ile 22,1 derece arasında değişmekte olup yılın 139 günü yağışlı geçmektedir.