Avrupa Birliği’nin bölgesel düzeyde uyguladığı müktesebata uyum çerçevesinde Türkiye’de de bir İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) çalışması hazırlanmıştır. Bu çalışmada bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi’ne uygun karşılaştırılabilir istatistikî veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması tanımlanmıştır.
Bölgesel analizlerin sağlıklı yapılabilmesi için geliştirilen İBBS, Avrupa Birliği istatistikî sınıflandırma birimleri ile uyumludur. 3 kademeli bölge sistemi oluşturulurken, 81 il Düzey 3 olarak tanımlanmış, “ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak Düzey 2 (26 adet) ve Düzey 1 (12 adet) bölgeleri belirlenmiştir.
Bu sınıflamaya göre istatistikî açıdan Türkiye aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır;
12 Düzey 1 Bölgesi,
26 Düzey 2 Bölgesi,
81 Düzey 3 Bölgesi (iller)
Bu ayrım bir idari sınıflama olmayıp istatistikî bir sınıflamadır. 5449 sayılı Kanun gereğince Kalkınma Ajansları Düzey 2 Bölgeleri esas alınarak kurulmuştur. Bu çalışma sonucunda Düzey 2 olarak 26 adet İstatistikî Bölge Birimi tanımlanmış olup, Bakanlar Kurulu’nun 2002/4720 sayılı kararı 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. İBBS kapsamında Zonguldak, Karabük ve Bartın illerini kapsayan Batı Karadeniz Bölgesi, TR81 Düzey 2 Bölgesi olarak adlandırılmıştır.
TR81 Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak ile birlikte Zonguldak’ın ilçesi iken 1991 yılında il statüsüne kavuşan Bartın ve aynı şekilde Zonguldak’ın ilçesi iken 1995 yılında il statüsüne kavuşan Karabük illerini kapsamaktadır. Toplam 9.814 km2 yüz ölçümüne sahip bölgede nüfusun oransal dağılım itibariyle Zonguldak %34, Karabük %42 ve Bartın %24’lük paya sahiptir. 2022 TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 1.043.919 olan bölge nüfusunun 588.510’u Zonguldak’ta, 252.058’i Karabük’te ve 203.351’i Bartın’da yaşamakta olup Türkiye nüfusunun % 1,22'si Batı Karadeniz Bölgesi'nde yaşamaktadır.
Bölge genelinde kentsel nüfus oranı kırsal nüfus oranından fazla olmakla birlikte kent nüfusunda özellikle son 15 yıllık süreçte önemli bir artış yaşanmıştır. Bölgenin kentsel nüfus oranı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 2007 yılında % 48,91 iken bu oran 2022 yılı verilerinde % 65,23 olarak tespit edilmiştir. 2022 yılı verilerine göre bölge illerinden sadece Bartın ilinde kırsal nüfus oranı (54,2) kentsel nüfus oranından fazladır. Bölge illerinden kentsel nüfusu en fazla olan il % 77,3 ile Karabük olurken bunu % 66,8 ile Zonguldak, % 45,8 ile Bartın takip etmektedir. Kırsal nüfus bakımından illerin Türkiye sıralamasına bakıldığında ise Zonguldak’ın 33, Karabük’ün 58 ve Bartın’ın 3. sırada yer aldığı görülmektedir.
2022 yılı verilerine göre bölge nüfusunun yaş dağılımına bakıldığında yaşlı bağımlılık oranı (65+) % 21,13 ile Türkiye ortalaması olan % 14,55’in oldukça üzerindedir. Genç bağımlılık oranında (0-14) ise bölge ortalaması % 22,85 ile Türkiye ortalaması olan % 32,25’in altında yer almaktadır. Söz konusu yaş bağımlılık oranlarından hareketle bölgede genç nüfusun azaldığı, yaşlı nüfusun ise artış eğiliminde olduğu; bir başka ifadeyle bölge nüfusunun giderek yaşlandığı sonucuna varılmaktadır.
2022 yılı verilerine göre Batı Karadeniz Bölgesi nüfus yoğunluğu bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde bir değere sahiptir. km2’ye düşen kişi sayısı bakımından Zonguldak 178, Karabük 61 ve Bartın 98 kişi iken Türkiye ortalaması 111 olarak tespit edilmiştir. Söz konusu bu değerlerle Türkiye sıralamasında Zonguldak 12, Karabük 45 ve Bartın 28'inci sırada yer almaktadır.
2022 yılı TÜİK verilerine göre bölgede toplam 40 belediye, 18 ilçe ve 920 köy bulunmaktadır. Bunların dağılımına bakıldığında ise Zonguldak'ta 25 belediye, 8 ilçe ve 380 köy; Karabük'te 7 belediye 6 ilçe ve 277 köy; Bartın'da 8 belediye, 4 ilçe ve 263 köy bulunduğu görülmektedir.
Gelişmişlik açısında homojen bir yapıya sahip olmayan Türkiye’de bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması açısından illerin ve bölgelerin gelişmişlik düzeylerini analiz etmek ve bu sonuca uygun politikalar üretmek oldukça önemlidir. Gelişmişlik analizi kapsamında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmaları (SEGE) bölgesel gelişme politikalarının izleme ve değerlendirme araçlarından birisi olarak öne çıkmaktadır. Bu araştırmalar ilçe, il ve bölgelerin gelişmişlik düzeylerini ve eğilimlerini tespit ve mukayese etme imkânı tanıyan önemli çalışmalardır. Bu doğrultuda Türkiye’de ilki 2003 yılında yapılmış olan SEGE çalışması 2011 ve 2017 yıllarında yöntem ve değişken setleri geliştirilerek güncellenmiştir.
En son 2017 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen ''İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” raporuna göreTR81 Batı Karadeniz Bölgesi 26 bölge arasında 12’nci sıradadır. 81 il arasında Karabük 22. sırada, Zonguldak 28. sırada ve Bartın 46. sırada yer almaktadır.
Bu çalışmada bölgesel kapasite ve potansiyel ile bireysel refah arasında denge kurularak seçilen 52 adet değişken ile yapılan analiz neticesinde, illerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması endeks değerlerinin doğal kırınımları esas alınarak 6 kademe belirlenmiştir. Kademeler 1’den 6’ya kadar olup en çok gelişmiş iller 1. kademe en az gelişmiş iller ise 6. kademede yer almaktadır. TR 81 Bölgesinde yer alan illerimizden Zonguldak 3. Karabük 2. ve Bartın 4. kademede yer almaktadır.
SEGE-2017 çalışmasında ayrıca demografi, istihdam, eğitim, sağlık, rekabetçilik, mali ve yaşam kalitesi olmak üzere 7 boyutta toplam 32 değişken kullanılarak ilçelerin de göreceli sıralamaları ve kademeleri belirlenmiştir. 8’i Zonguldak, 6’sı Karabük ve 4’ü Bartın’da olmak üzere 18 ilçesi bulunan TR81 Batı Karadeniz Bölgesinde 1 tane birinci kademe, 4 tane ikinci kademe, 5 tane üçüncü kademe, 5 tane dördüncü kademe, 3 tane beşinci kademe ilçe bulunduğu görülmektedir.
2017 SEGE Batı Karadeniz Bölgesi İlçe Kademelenmesi
2022 SEGE Batı Karadeniz Bölgesi İlçe Kademeleri
TR81 Batı Karadeniz Bölgesi çok modlu ulaşım ve taşımacılık altyapısına sahiptir. Batı Karadeniz Bölgesi Ankara’ya yaklaşık 250 km, İstanbul’a 320 km mesafededir. Bölge Ankara-İstanbul otoyoluna yaklaşık 100 km mesafededir. Bölge’den kara yoluyla 300 km yarıçap içerisinde 30 milyondan fazla nüfusa erişilebilmektedir.
Bölgesel bir havalimanı niteliğinde olan ve Zonguldak’ta bulunan Zonguldak Havalimanı uluslararası havalimanı statüsüne sahip olup dış hatlarda Almanya iç hatlarda İstanbul Havalimanına uçuşlar gerçekleştirilmektedir. Bölgedeki tek havalimanı olan Zonguldak Havalimanı DHMİ denetimli özel bir şirket tarafından işletilmektedir. Bulunduğu konum itibarıyla her üç ile de hizmet verebilecek bir potansiyele sahip olan havalimanı yıllık 500 bin yolcu kapasitesine sahiptir. Zonguldak’a 55 km, Bartın’a 36 km ve Karabük iline 87 km uzaklıktadır. Ayrıca Filyos Limanı, Filyos Endüstri Bölgesi alanlarına 5-6 km mesafede yer almaktadır. Zonguldak Havalimanı, İkinci Dünya Savaşı yıllarında askerî kullanım amacıyla inşa edilmiş olup 1999 yılında bina ve çevre düzenleme işleri gerçekleştirilmiştir.
Demir yolu taşımacılığı altyapısı bölge illerinden Zonguldak ve Karabük’te mevcuttur. Irmak-Karabük-Zonguldak (IKZ) olarak adlandırılan hat bölgeden geçmektedir. Bölgede varlığı eski tarihlere dayanan demir yolu ile taş kömürü madenleri ile ağır sanayi kuruluşlarının ham madde ve nihai ürün nakliyatları daha kolay ve ekonomik bir şekilde sağlanabilmiştir. Günümüzde de Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Kardemir, termik santraller gibi önemli sanayi kuruluşları demir yolunu kullanmaya devam etmektedir. Zonguldak – Kozlu – Üzülmez hattında mevcut olan demir yolu TTK tarafından kullanılmakta ve bakım çalışmaları da yine bu kurum tarafından yapılmaktadır. TCDD tarafından açıklanan verilere göre 2022 yılı itibarıyla, Zonguldak ilinde 71 km, Karabük ilinde de 127 km olmak üzere bölgede toplam 198 km demir yolu hattı mevcuttur. Mevcuttaki demir yolu hattı, Zonguldak Limanı ve Eren Limanı ile entegre durumdadır. Demir yolu hattı ile yük taşımacılığı Zonguldak- Karabük ve bölge dışı arasında yapılabilmekte iken yolcu taşımacılığı yalnızca Zonguldak-Karabük arasında ve demir yolu istasyonlarının bulunduğu ilçeler arasında yapılabilmektedir. Karabük ili ülke genelindeki demir yolu yükünün yaklaşık yüzde 15’lik kısmını taşıyan önemli bir güzergâh üzerindedir.
Bölgede 5’i Zonguldak’ta 3’ü Bartın’da olmak üzere hâlihazırda toplam 8 adet önemli ticari liman mevcuttur. Erdemir Limanı, Ereğli Bozhane Limanı, TTK Limanı, Eren Limanı ve Filyos Limanı Zonguldak ili sınırları içerisinde, Bartın Limanı, Amasra Limanı ve Akkonak Limanı ise Bartın ili sınırları içerisinde yer akmaktadır. Bu limanlar, yalnızca yük taşımacılığı için kullanılmakta olup Amasra'da bulunan kruvaziyer limanı ise yolcu taşımacılığında kullanılmaktadır.
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2017) çalışması sonuçlarına göre TR81 Batı Karadeniz Bölgesinde Zonguldak, Karabük ve Bartın eğitimde sırasıyla 48, 19 ve 39’uncu, sağlıkta ise 24, 22 ve 41’inci sırada yer almıştır. Karabük eğitimde YGS ortalama başarı puanı (218,4) ve genel ortaöğretim okullaşma oranı değişkenlerinde (yüzde 92,6) Türkiye ortalamalarının çok üzerinde değerlere sahiptir. Bartın ise mesleki ve teknik liseler okullaşma oranında yüzde 57,2’lik derecesiyle ikinci sıradadır. Bu değişkende Türkiye ortalaması yüzde 44’tür.
Net okullaşma oranı açısından bölge illeri Türkiye ortalamasının üzerindedir. 2021-2022 Milli Eğitim Müdürlükleri resmî istatistiklerine göre önceki yıllara oranla ilkokul, ortaokul, mesleki ve teknik ortaöğretim net okullaşma oranlarında düşüş görülmekle birlikte; ortaöğretim ve genel ortaöğretim düzeyinde artış yaşanmıştır. Net okullaşma oranındaki düşüşün nedeni olarak, 4+4+4 eğitim sistemine geçiş yılı olan 2012-2013 eğitim öğretim yılında 5 yaşındaki öğrencilerin ilkokula başlaması ve daha sonraki yıllarda ise yönetmelik değişikliği ile 5 yaşındaki öğrencilerin okul öncesine yönlendirilmesi ve Covid-19 salgını nedeniyle kayıtlardaki düşüşün olduğu değerlendirilmektedir. Bununla birlikte bölge genelinde kadın ve erkek net okullaşma oranları arasında ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim düzeyinde ciddi bir fark bulunmamakla birlikte genel ortaöğretimde kadınlar lehine, mesleki ve teknik ortaöğretimde ise erkekler lehine bir artış gözlenmektedir.
Bölgede üç adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. 1992 yılında Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi, 2007 yılında Karabük Üniversitesi ve son olarak 2008 yılında Bartın Üniversitesi kurulmuştur. Yükseköğretimde bölgede 2022-2023 öğretim yılında toplam 3 üniversitede 86.821 ön lisans ve lisans öğrencisi bulunmakta olup Türkiye’deki toplam yükseköğretim ön lisans ve lisans öğrenci sayısının yüzde 1,4’ünü oluşturmaktadır. Bölgede toplam yüksek lisans düzeyindeki öğrenci sayısı 7.652 olup Türkiye’deki toplam yüksek lisans öğrenci sayısının yüzde 1,8’ini oluşturmaktadır. Bölgede öğrenim gören doktora öğrencisi sayısı 1.525 olup Türkiye’deki doktora öğrenimi gören öğrenci sayısının yüzde 1,3’ünü oluşturmaktadır. Bölge toplam öğretim elemanı sayısı ise 3.189’a ulaşmış olup Türkiye’deki toplam öğretim elemanı sayısının yüzde 1,7’sini oluşturmaktadır.
Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi’nde 32.560, Karabük Üniversitesi’nde 45.358, Bartın Üniversitesi’nde ise 18.080 önlisans, lisans ve lisansüstü öğrencisi bulunmaktadır. Bölge öğrenci sayısı anlamında önceki yıllara oranla sürekli artış göstermekle birlikte halen Türkiye toplamının yüzde 1.38’ini oluşturmaktadır. Bununla birlikte aynı dönem için öğretim elemanı sayıları Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi’nde 1.329, Karabük Üniversitesi’nde 1.169 ve Bartın Üniversitesi’nde 691 olarak belirtilmiştir.
Sağlıkta ise toplam sağlık personeli sayısı incelendiğinde en fazla sağlık personelinin Zonguldak’ta olduğu görülmekte ve Zonguldak’ı sırasıyla Karabük ve Bartın takip etmektedir. Bölgede uzun bir süreden beri hizmet veren Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Hastanesi bölgede önemli bir kapasite yaratmaktadır. Bartın ilinde henüz üniversiteye bağlı bir hastanenin mevcut olmaması, sağlık kapasitesine de olumsuz yansımaktadır. Özel kesim tarafından bölgede verilen sağlık hizmetleri henüz arzu edilen seviyede değildir. Bu durumun ana sebeplerinden birinin, bölgenin Ankara ve İstanbul gibi entegre ve özel sağlık hizmetlerinin yoğun olarak verildiği metropollere yakınlığı olduğu düşünülmektedir.
İstanbul Üniversitesi Şehir Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 2023 yılında yayımlanan “İller Arası Rekabet Endeksi 2021-2022” raporunda sağlık sektöründe Zonguldak 30’uncu, Karabük 11’inci ve Bartın 52’nci sırada yer almıştır. Yine aynı raporun sosyal yaşam sıralamasında Zonguldak 34’üncü, Karabük 35’inci ve Bartın 59’uncu sırada bulunmaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında sağlık sektörünün sosyal yaşamla kıyaslandığında görece daha iyi durumda olduğu söylenebilmektedir.
Zonguldak’ta 8 devlet, 1 üniversite ve 3 özel; Karabük’te 5 devlet ve 1 özel; Bartın’da ise 3 devlet ve 1 özel hastane bulunmaktadır. Türkiye’de toplam 1.547 hastane bulunmakta olup ülkenin toplam hastane yatak kapasitesinin yüzde 0,91’i Zonguldak’ta, yüzde 0,30’u Karabük’te, yüzde 0,17’lik kısmı ise Bartın’da yer almaktadır. Bu durum illerin nüfusuyla da paralellik göstermekte olup Zonguldak ortalamanın üstünde, Karabük ortalama civarında ve Bartın ise ortalamanın altında seyretmektedir.
Yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayıları her geçen gün artmakla birlikte, en güncel TÜİK (2021 yılı) verilerine göre Türkiye ortalaması 301 yatak olarak hesaplanmıştır. Batı Karadeniz Bölgesi illerinde yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayılarına bakıldığında ise Zonguldak 392, Karabük 291, Bartın ise 214 düzeyinde olup, bölge ortalaması 333’tür. Karabük ve Bartın illerinde yatak sayısı Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.
Batı Karadeniz Bölgesi, madencilik faaliyetleri ve buna bağlı olarak gelişim gösteren demir-çelik endüstrisi ile varlığını sürdürmüş, bu özelliği ile gelişerek büyümüş bir bölgedir. 1940’lı yıllardan itibaren madencilik sektörü ile demir çelik sektörü, bölgenin kalkınmasını sağlayan ve en fazla istihdam olanağı sunan sektörleri olmuştur. 1990’lı yıllarla birlikte bölgenin bağımlı sektörel yapısı ve hâkim sektörlerde yaşanmaya başlayan daralma ile birlikte istihdam ve bölgesel kalkınmada sorunlar yaşanmaya başlamıştır.
Bölgedeki sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayanmakla birlikte zaman içerisinde madencilikte yaşanan sıkıntılar nedeniyle bu sektörde istihdam oranlarında düşüş yaşanmaya başlamıştır. Madencilik sektöründe yaşanan durgunluğun aksine, demir-çelik ve buna bağlı yan sanayi ürünleri sektörünün bölge ekonomisi içindeki payı giderek artmaktadır. Son yıllarda daha hızlı gelişim gösteren bu sektör bölge için büyük bir umut teşkil eder hale gelmektedir. TR81 bölgesinin ihracat rakamlarındaki sektörel yapılanmaya bakıldığında en büyük oranı demir ve çelik ihracatının oluşturduğu görülmektedir. Baskın olan bu iki sektör haricinde mobilya ve orman ürünleri ile enerji sektörlerinin de bölge ekonomisi içindeki payları artmaya başlamıştır.
Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan 2022 yılı verilerine göre bölgede sanayi sicil sistemine kayıtlı 1.373 sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi tesislerinin yaklaşık yüzde 49,5’i Zonguldak’ta, yüzde 32,6’sı Karabük’te ve yüzde 18’i Bartın’da yer almaktadır. En fazla sanayi tesisi; sırasıyla 215 tesis ile Karabük merkez, 203 tesis ile Kdz. Ereğli, 191 tesis ile Bartın merkez, 160 tesis ile Çaycuma ve 138 tesis ile Safranbolu’da yer almaktadır. Bölgede en az sanayi tesisi ise sırasıyla Ovacık, Amasra, Eflani, Ulus ve Kozlu’dadır. Bölgedeki sanayi tesislerinde 67.357 kişi istihdam edilmektedir. İstihdam edilenlerin yaklaşık yüzde 57,6’sı Zonguldak’ta, yüzde 24,4’ü Karabük’te ve yüzde 18,01’i ise Bartın’da bulunmaktadır. İstihdam sayısı bakımından sırasıyla; 15.518 kişiyle Kdz. Ereğli, 12.322 kişiyle Karabük Merkez, 10.343 kişiyle Bartın Merkez, 6.352 kişiyle Kilimli, 5.676 kişiyle Çaycuma ve 3.560 kişiyle Zonguldak Merkez öne çıkan yerleşimler arasındadır. Bölgede sanayide en az istihdam sayısı ise sırasıyla Ovacık, Kurucaşile, Eflani ve Eskipazar, Yenice ve Ulus’tadır.
Bölgede yer alan sanayi tesislerinin dağılımı ve sanayi tesislerinde istihdam edilen kişi sayılarına ilişkin haritalar aşağıda verilmiştir.
Sanayi Tesisi Sayısı (2022)
Sanayi Sektöründe İstihdam Edilen Kişi Sayısı (2022)
Batı Karadeniz Bölgesi’nde 2013-2022 yılları arasında yıllık ortalama ihracat tutarının yaklaşık 791,1 milyon USD olduğu görülmektedir. Aynı dönemde Türkiye yıllık ihracat ortalaması 180,0 milyar dolar seviyesindedir. Zonguldak ve Karabük’ün ihracatındaki artış ve azalış seyri benzer görünüm çizerken, Bartın ilinin ihracatının bölge ortalamasının çok altında olduğu görülürken 2021 yılı ihracat verisindeki artış dikkat çekmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi'nde 2022 yılında en fazla ihracatı 597,9 milyon USD ile Zonguldak gerçekleştirirken 32,8 milyon USD ile en az ihracatı Bartın gerçekleştirmiştir. Bölge ihracatı Türkiye ihracatındaki 2014, 2017, 2018 ve 2021 yıllarındaki artışa paralel olarak artmış özellikle 2021 yılında rekor kırmıştır. 2015 yılı ise hem bölge illeri hem de Türkiye için ihracatın azaldığı bir yıl olarak kayıtlara geçmiştir.
İhracatın ithalatı karşılama oranı, 2013-2021 yılları ortalamasına göre Türkiye genelinde yüzde 73,83 ve bölge genelinde yüzde 39,02 iken Zonguldak’ta yüzde 31,07 ve Karabük’te 51,46’dır. Bartın’da ise bu oran hem bölge illerinden hem de ülke genelinden farklı olarak yüzde 285,86 olarak gerçekleşmiştir. İhracat rakamları ithalat rakamlarının üzerinde seyreden Bartın’da ithalat ve ihracatın bölge illerine göre düşük seviyelerde seyrettiği de bilinmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi’nin ülke ihracatındaki payı 2022 yılı itibarıyla yüzde 0,38 seviyesindedir. 2013-2021 yılları arası incelendiğinde bu oranın yüzde 0,27 ilâ yüzde 0,69 arasında değiştiği görülmektedir. Bölge illerinden Bartın’ın ülke ihracatı içerisindeki payı bölge illeri arasında en düşük paya sahiptir.
Zonguldak ili ılıman Karadeniz ikliminin etkisi altındadır ve kurak mevsime rastlanmamaktadır. Her mevsim yağışlı olmakla birlikte en fazla yağış sonbahar ve kış aylarında görülür. Denizden iç kesimlere doğru gidildikçe, iklim biraz daha sertleşir, yağış azalır. Aylık ortalama sıcaklık 6 ile 22 derece arasında değişmekte olup yılın 145 günü yağışlı geçmektedir.
Karabük, kıyıdan içeride kaldığı için, Karadeniz’in nemli havasından yeterince yararlanamamakta, karasal iklimin özellikleri daha ağır basmaktadır. Karadeniz ikliminden karasal ilkime geçiş sahasındaki Karabük’te geçiş tipi iklim etkili olmaktadır. Aylık ortalama sıcaklık 2,9 ile 24 derece arasında değişmekte olup yılın 112 günü yağışlı geçmektedir.
Bartın ilinde yazlar sıcak, kışlar serin geçerken kentte ılıman deniz iklimi (Karadeniz iklimi) hâkimdir. Denize yakınlığı ve dağ sıralarının kıyıya paralel oluşu, genellikle kıyı şeridi üzerinde sıcaklık farklarının azalmasına, nemin artmasına neden olmaktadır. Aylık ortalama sıcaklık 4,1 ile 22,1 derece arasında değişmekte olup yılın 139 günü yağışlı geçmektedir.
Batı Karadeniz Bölgesi, kendine özgü doğası, tarihi ve kültürel değerleriyle turizmde yükselen bir değerdir. Bölge, farklı turizm türlerini bir arada sunabilmesi, İstanbul, Ankara gibi metropollere ve nüfusun yoğun olduğu yerleşimlere yakın olması açısından özellikle iç turizmde öne çıkmaktadır. Zonguldak’tan Bartın’a uzanan 139 km uzunluğundaki Karadeniz sahili, yüzde 64’ünü orman ve fundalık alanların oluşturduğu doğal dokusu, günümüzden 6.500 yıl öncesine uzanan geçmişi, çeşitli uygarlıklardan kalan tarih ve kültür hazineleri, doğal güzellikleri ve iklimsel özellikleriyle önemli bir turizm potansiyeli barındırmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Batı Karadeniz Kıyı Koridoru içinde tanımlanan bölgede turizmin birçok temasını birlikte bulmak mümkündür.
Zonguldak
Zonguldak, 4.119 yaşında olduğu tahmin edilen, dünyanın bilinen en yaşlı porsuk ağacının içinde yer aldığı "Tabii Yaşlı Porsuk Meşceresi", Gümeli Ormanları ve yaylası, Karadeniz’e paralel 80 km kıyı boyunca uzanan bakir koyları ve mavi bayraklı plajları, doğanın içinde yürüyüş parkurlarından oluşan Harmankaya Şelaleleri Tabiat Parkı, macera tutkunları için Kayalıdere Şelaleleri ve Süzek Macera Parkuru gibi doğal alanları ile Zonguldak önemli turizm değerlerini barındırmaktadır.
Bu değerlere ek olarak mağaralar açısından da oldukça zengin olan Zonguldak’ta mağaracılık faaliyetleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca ilk kez 1988 yılında başlatılmış ve yedi mağara kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. 1994 yılında İl Turizm Müdürlüğü’nün girişimleriyle toplam on dokuz mağaranın jeolojik etütleri yapılmış, bunlardan Gökgöl Mağarası turizm amaçlı olarak ziyarete açılmış olup ödüllü ziyaretçi merkeziyle de büyük beğeni toplamaktadır. Tios antik kentinin su kaynağı ve tarihî Roma suyolunun başlangıcı olan Çayır Mağarası, içindeki yarasa ekosistemiyle de ildeki önemli mağaralardan biridir. 700 bin yıllık iklim kayıtlarını barındıran oluşumları ile Sofular Mağarası iklim değişikliği konusunda çalışan araştırmacılara kaynaklık etmektedir.
Karabük
Türkiye’de kendi yüz ölçümüne oranla en fazla orman alanına sahip il yüzde 74 oranıyla Karabük’tür. Karabük’ün Yenice ilçesinin ise yüzde 87’si ormanla kaplı olup Türkiye’nin en büyük blok ormanına sahiptir. Şeker Kanyon ve Ihlamur Teras olarak adlandırılan alanlarda yer alan tesislerde orman içi günübirlik ve konaklamalı birimler, macera parkuru, müze ve restoran bulunmaktadır. Yenice’de trekking ve bisiklet gibi sporlara uygun parkurlar oluşturulmuş olup ulusal ve uluslararası bisiklet etkinlikleri düzenlenmektedir.
2019 yılında Yenice ile Karabük Merkez arasında Keltepe Kayak Merkezi yapılarak kış turizmine açılmıştır. Kayak merkezinde 870 m uzunluğunda 64 sandalyeli telesiyej, 670 m uzunluğunda teleski ve 100 m uzunluğunda başlangıç lifti (babylift) istasyonları bulunmaktadır. Tesise ait beş farklı pist ile bir eğitim pisti yer almaktadır.
Yenice, Eflani ve Ovacık sınırları içerisinde yer alan yaylalar ve göletler doğa ve spor turizmi açısından önemli fırsatlar sunmaktadır. Eflani’de yer alan göletler ve ekoturizm imkânları ile Ovacık’ta bulunan kaya mezarları ilin önemli turizm zenginlikleri arasındadır. Karabük Merkez’de bulunan Baklabostan Tabiat Parkı’nda yapılması planlanan günübirlik ve konaklamalı tesislerle de doğa tutkunlarına farklı olanaklar sunulması öngörülmektedir.
Bartın
Köklü tarihi, turistlik değerleri, ormanları, doğal güzellikleri, arkeolojik, etnografik ve folklorik değerleri barındıran Bartın, 5.000 yıllık tarihe ve kültürel mirasa sahiptir. Şelaleleri, uçsuz bucaksız ormanları, asırlık çınar ağaçları, mağaraları, jeolojik oluşumları ve yaylaları ile doğa ve spor turizmi deneyimleme imkânı sunmaktadır.
Batı Karadeniz Bölgesi’nin en önemli tabiat alanlarından birisi olan, Bartın ile Kastamonu il sınırları içerisinde kalan Küre Dağları Milli Parkı doğa turizmi açısından oldukça değerlidir. Parkın idarî olarak etrafında bulunan ilçe merkezleri Bartın’a ait olan Ulus, Kurucaşile ve Amasra ile Kastamonu’ya ait olan Azdavay, Pınarbaşı ve Cide ilçeleridir. Sahip olduğu değerler dolayısıyla 2000 yılında “Milli Park” statüsü alan KDMP, korunması amaçlanan biyolojik çeşitliliklerin güvence altına alınması için kullanılan “tampon bölge” kavramının da gündeme gelmesine sebep olmuştur. Bunların yanı sıra KDMP, olağanüstü doğal güzellikler ile turizm arasında karşılıklı denge ve uyuma dayalı bir ağ olan, adını Korunan Alanlar Ağı (Protected Area Network) kısaltmasından alan PAN Parks’ın Türkiye’de kabul ettiği ilk alandır. Küre Dağları Milli Parkı’nın UNESCO Biyosfer Rezerv Alanı Programına dâhil olmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
59 km’lik kıyı şeridi, mavi ile yeşilin bir arada bulunduğu onlarca koy, mavi bayraklı ve ince kumlu plajları, kendine özgü coğrafi ve tarihi yapısı ve el sanatlarıyla turizmde öne çıkmaktadır. Taze balık ve meşhur salatasıyla Amasra, birbirinden lezzetli yemekleri ile Bartın gastronomi açısından da oldukça zengindir.
Dünyada ve ülkemizde son yıllarda hızla gelişen turizm sektöründe Batı Karadeniz bölgesi de sahip olduğu turizm değerleriyle önemli bir gelişme potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte bölge; sanayi alanlarının hızla büyümesi, çevresel sorunların artması, turizm yatırımlarının ve beşeri sermayenin eksikliği gibi belirli kısıtlarla karşı karşıyadır.
Türkiye’nin doğa ve kültür turizmi alanında en önemli bölgelerinden biri olma vizyonuna sahip olan Batı Karadeniz Turizm Master Planı çalışmalarına 2018 yılında başlanmış olup 2020 yılında tamamlanmıştır. Kapsamlı bir çalışma yürüterek önümüzdeki 10 yıl boyunca Batı Karadeniz’in turizm endüstrisinin gelişimi için bir kılavuz kaynak olması amaçlanmıştır.
Ayrıntılı hedefler, stratejiler ve özel eylem planları ile sunulan bu master plan, gelecekte turizm ile ilgili kalkınma tedbirleri için bir araç, rehber ve referans noktası olarak hizmet verecek ve Batı Karadeniz turizmi için sürdürülebilir büyümeyi teşvik edecektir.
Yerel ve ulusal paydaşlara Turizm Master Planının planlama ve süreci faaliyetlerinde gelişmelerin sunulması, strateji ve eylemlerin etkili ve verimli bir şekilde tüm paydaşlar tarafından takip edilebilmesi amacıyla batikaradeniz.gov.tr internet sitesinin oluşturularak tüm gelişmelerin buradan aktarılması planlanmıştır.
Turizm Master Planı çerçevesinde oluşturulan bu internet sitesi aracılığıyla
Yerel paydaşlara planlama süreci hakkında güncel bilgiler verilerek, katılımcılık teşvik edilmiş ve desteklenmiştir,
Gündem, faaliyetler, hedefler ve elde edilen sonuçlar paylaşılarak şeffaflık sağlanmış ve paydaşlara güven tesis edilmiştir,
Sektör paydaşlarına bölgenin turizm sektörü hakkında fikir verilmesi ve farkındalık yaratılması amaçlanmıştır.
Turizm, bölgede önemli sektörlerden biridir. %63’ünü orman ve fundalık alanların oluşturduğu bölge, kırsal kalkınmaya da destek olabilecek doğa turizmine elverişli pek çok değeri bünyesinde barındırmaktadır. Küre Dağları Milli Parkı ve Yenice Ormanları bu değerlerden en fazla bilinenleridir. Bölge, doğa turizminin yanı sıra kültür-tarih-kongre ve kıyı turizmi için de elverişlidir. UNESCO tarafından “Dünya Miras Kenti” ünvanı verilen Safranbolu ve Dünya Mirası Geçici Listesine eklenen Amasra Kalesi turizm açısından marka değeri taşımaktadır. Son yıllarda endüstriyel miras ögeleri ve doğa turizmine yönelik yatırımlarıyla da Zonguldak turizmde önemini arttırmıştır. Türkiye’nin ilk ve tek maden müzesi de Zonguldak’ta bulunmaktadır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün Ekim 2023 verilerine göre bölgede turizm işletme belgeli 60 tesiste 3.924 yatak kapasitesi bulunmakta olup 284 basit konaklama işletme belgeli tesiste 6.616 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca bölgede toplam yatak kapasitesi 390 olan 7 tane yatırım belgeli tesis yer almaktadır. Bu tesislere ek olarak Zonguldak ve Karabük illerinde birer tane olmak üzere çevreye duyarlı işletme belgesine sahip 2 adet konaklama tesisi bulunmaktadır. Söz konusu tesislerden Karabük’te bulunan işletme 124 oda ve 248 yatak kapasitesine sahipken, Zonguldak’ta bulunan işletme 204 oda ve 418 yatak kapasitesine sahiptir. Konaklama istatistiklerine göre bölgede 2002-2022 yılları arasında tesislere geliş sayısında yüzde 153, geceleme sayısında ise yüzde 205 artış yaşanmıştır.
Yatırım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2022 yılı geceleme verileri ilçelerde yatak doluluk oranlarını vermektedir. Bu verilere göre bölgede en fazla doluluk oranlarına Çaycuma, Kdz. Ereğli, Bartın Merkez, Zonguldak Merkez ve Amasra’da ulaşıldığı görülmektedir. Doluluk oranı en düşük ilçeler ise sırasıyla Yenice, Alaplı, Kilimli ve Kurucaşile’dir.
Bölgedeki turizm aktiviteleri ve deneyim çeşitlerine ilişkin harita aşağıda verilmiştir.
Bölgedeki Turizm Türleri
Batı Karadeniz Bölgesinde ekonomik faaliyetleri belirleyen iki temel sektör bulunmaktadır. Bunlardan birincisi geçmişi 19. yüzyıl ortalarına uzanan madencilik, ikincisi ise demir-çelik sanayidir. Genel olarak bu iki sektöre bağımlı bir ekonomik yapıya sahip olan bölgede sektörel çeşitliliğin oluşturularak geliştirilmesi, yatırım ortamının iyileştirilmesi ve mevcut işletmelerin kapasite ve kabiliyetlerinin arttırılması büyük önem taşımaktadır.
Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan 2022 yılı verilerine göre, bölgede toplamda 1.373 sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin yüzde 49,5'i Zonguldak'ta, yüzde 32,6'sı Karabük'te ve yüzde 18'i Bartın'da yer almaktadır. En fazla sanayi tesisi olan ilçeler sırasıyla Karabük Merkez (215 tesis), Kdz. Ereğli (203 tesis), Bartın merkez (191 tesis), Çaycuma (160 tesis) ve Safranbolu (138 tesis) şeklinde sıralanmaktadır. Diğer yandan, Ovacık, Amasra, Eflani, Ulus ve Kozlu ilçelerinde ise görece az sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır.
Bölgedeki sanayi tesislerinde 67.357 kişi istihdam edilmektedir. İstihdam edilenlerin yaklaşık yüzde 57,6’sı Zonguldak’ta, yüzde 24,4’ü Karabük’te ve yüzde 18,01’i ise Bartın’da bulunmaktadır. İstihdam sayısı bakımından öne çıkan ilçeler sırasıyla şu şekildedir: Kdz. Ereğli (15.518 kişi), Karabük Merkez (12.322 kişi), Bartın Merkez (10.343 kişi), Kilimli (6.352 kişi), Çaycuma (5.676 kişi) ve Zonguldak Merkez (3.560 kişi). Kdz. Ereğli, Karabük Merkez ve Bartın Merkez ilçeleri sanayi tesisi ve istihdam sayısı bakımından öne çıkan ilçelerdir.
Bölgede faaliyet gösteren sanayi işletmelerinin çoğunluğu ülke geneline paralel olarak mikro ve küçük ölçeklidir. Mikro ölçekli işletmelerin oranı Bartın ve Zonguldak’ta ülke ortalamasının altında iken küçük, orta ve büyük işletmelerin oranlarının ülke ortalamalarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Karabük’te ise mikro, orta ve büyük ölçekli işletmeler Türkiye ortalamasının üzerinde iken küçük ölçekli işletmeler Türkiye ortalamasının altındadır. Bölge geneli için işletmelerin yaklaşık yüzde 85’inin mikro ve küçük ölçekli işletmelerden olup orta ve büyük ölçekli işletme oranları ülke ortalamasının üzerindedir. Bu durum, bölgede madencilik, demir-çelik ve orman ürünleri ile ilgili sektörlerin öne çıkmasıyla ilişkilendirilebilir.
Zonguldak ili sektörel dağılım verileri incelendiğinde, madencilik ve demir-çelik sektörlerindeki işletmelerin sayısı dikkat çekmektedir. Kömür çıkarılması ile diğer madencilik ve taş ocakçılığı sektörlerindeki işletme sayısı, Zonguldak'ın geleneksel madencilik faaliyetlerindeki belirgin konumunu yansıtmaktadır. İldeki demir çelik üretim altyapısı özellikle ana metal sanayi, fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine teçhizatı hariç) ve başka yerde sınıflandırılmamış makine ekipmanı imalatı gibi sektörlerde etkilidir ve bu durum işletme sayılarına da yansımıştır. Ayrıca ilin zengin orman varlığı ağaç ve ağaç ürünleri ile mobilya imalatı gibi sektörlerde işletme sayısına yansıdığı görülmektedir. Gıda ürünleri ile kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı ise ilin öne çıkan diğer sektörleridir.
Karabük ili işletme sayıları incelendiğinde Zonguldak iline benzer şekilde demir çelik ile bağlantılı sektörler olan ana metal sanayi, fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine teçhizatı hariç) ve başka yerde sınıflandırılmamış makine ekipman imalatı sektörleri öne çıkmaktadır. Ayrıca, Karabük ilinin ülkemizde oransal olarak en yüksek orman varlığına sahip olması dolayısıyla ilde ağaç ve ağaç ürünleri imalatı ile mobilya imalatı sektörleri de işletme sayısı bakımından dikkat çekmektedir. Gıda ürünleri imalatı, diğer madencilik ve taş ocakçılığı ile giyim eşyalarının imalatı sektörleri ilin önde gelen diğer sektörleridir.
Bartın ilindeki işletme sayılarına bakıldığında ise diğer illerde olduğu gibi orman varlığına bağlı olarak ağaç ve ağaç ürünleri imalatı ile mobilya imalatı sektörlerinin Bartın’da da öne çıktığı görülmektedir. Buna ek olarak gıda ürünleri, giyim eşyaları, diğer ulaşım araçları ve diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörleri Bartın’ın yüksek işletme sayısına sahip diğer sektörleridir.
Özet olarak, TR81 Bölgesi'nde işletme sayıları bakımından madencilik, demir çelik bağlantılı sektörler ve orman endüstrisi bağlantılı sektörlere ek olarak gıda ürünlerinin imalatı, tekstil ve giyim eşyası imalatı ve kısmen diğer ulaşım araçlarının imalatının öne çıktığı söylenebilir. Bölgede yer alan TTK, Erdemir ve Kardemir gibi entegre demir çelik tesisleri, taşkömürü varlığı ile geniş orman örtüsünün bu dağılımda etkili olduğu değerlendirilmektedir.
Küreselleşmeye bağlı olarak değişen zaman-mekân algısı uyarınca işletmeler tarafından gerçekleştirilen doğrudan sermaye yatırımlarında artış yaşanmaya başlanmıştır. Büyük ve çok uluslu işletmeler tarafından gerçekleştirilen doğrudan yabancı yatırımlar ve ulusal yatırımlarda, yatırımın hayata geçirileceği bölgenin rekabet edebilirlik düzeyinin yüksek olması beklenmektedir. Zira bir bölgenin yatırım amaçlı tercih edilebilmesi için ulaşılabilirlik düzeyinin yüksek olmasının yanı sıra hammadde kaynaklarına yakın olması, lojistik olanaklarının gelişmiş ve beşeri sermayesinin yetkin olması gerekmektedir.
Batı Karadeniz Bölgesinin yatırım ekosistemi açısından sahip olduğu avantajlar şu şekilde sıralanabilir.
Enerji Kaynaklarına Yakınlık ve Üretim Kapasitesi; Batı Karadeniz Bölgesi mevcut kurulu tesisleri, bölgede planlanan yatırımlar ve enerji kaynaklarına yakınlık bakımından enerji sektöründe önemli bir aktördür. Bölgede elektrik üretiminde çoğunlukla fosil kaynaklar kullanılmakta olup elektrik üretimine ilişkin kurulu gücün yüzde 5,7’si yenilenebilir enerji kaynaklarından, geri kalanı ise fosil kaynaklardan karşılanmaktadır. Bölgede çalışır halde 3 adet termik santral bulunmaktadır ve bu üç santral de Zonguldak ilinde olup 2022 yılında bölgenin toplam kurulu güç kapasitesi 3.640,9 MW, toplam üretim kapasitesi 19.990 GWh ve bölgenin toplam tüketim miktarı 2.561 GWh olarak kaydedilmiştir. Ayrıca Zonguldak ili elektrik üretiminin tüketime oranı bakımından Türkiye’de yüzde 1.512 oranla ilk sırada yer almaktadır. EPDK 2023 yılı verilerine göre Türkiye’nin elektrik üretiminin yüzde 6,0’sı, elektrik tüketiminin yüzde 1,0’i ve kurulu gücün yüzde 3,8’i Batı Karadeniz Bölgesi’ne aittir. Bölgedeki toplam elektrik üretiminin yüzde 94,6’sı Zonguldak’a, yüzde 4,5’i Karabük’e ve yüzde 0,4’ü Bartın’a aittir. Toplam elektrik kurulu gücünün ise yüzde 93,2’si Zonguldak, yüzde 5,5’i Karabük ve yüzde 1,2’si Bartın’da bulunmaktadır. Bölge illeri arasında elektrik tüketim verileri oransal olarak; yüzde 49,1 ile Zonguldak, yüzde 24,1 ile Karabük ve yüzde 26,8 ile Bartın şeklinde sıralanmaktadır. Bölgede yapılacak sanayi yatırımlarında enerjiye yakınlık enerji girdilerinin temininde önemli bir maliyet avantajı sağlayabilmektedir. 2022 yılında bölge illerinin enerji üretimindeki payı, kurulu gücü, üretim/tüketim oranı ile kurulu güç sıralamaları aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.
2022 Yılında Bölgenin Elektrik Üretimindeki Payı (Yüzde) ve Türkiye Sıralaması
Ana Akslara ve Metropollere Yakınlık; Batı Karadeniz Bölgesi, Türkiye’nin ana karayolu aksı olan İstanbul-Ankara otoyoluna bütün illerden ortalama 110 km. uzaklıkta olup en büyük metropollerden Türkiye’nin finans merkezi İstanbul’a 350 km, Türkiye’nin siyasi merkezi Ankara’ya 250 km. uzaklıktadır. Sanayi faaliyetlerinin yoğunlaştığı Marmara Bölgesine yakın olması ve sanayinin desantralizasyonu kapsamında sanayi faaliyetlerinin İstanbul’dan dışarıya kayma eğilimi düşünüldüğünde konumu itibariyle öne çıkmaktadır. Otomotiv sektörüne malzeme tedarik edebilecek Erdemir ve Kardemir gibi güçlü işletmelerin bölgede bulunması, sanayi parselinin ve yatırımların daha uygun maliyetlerle yapılabilmesi ile Filyos Vadisi Projesinin mevcudiyeti bölgeyi yüksek ve orta-yüksek teknolojili yatırımlar için uygun kılmaktadır.
Ulaşım ve Lojistik İmkânlarının Çeşitliliği; Rekabet için konum üstünlüğünün yanında ulaşım ağlarının çeşitliliği ve entegrasyonu da büyük önem taşımaktadır. Batı Karadeniz Bölgesinin en güçlü yönlerinden bir tanesi de tüm ulaşım modlarına sahip ulaşım alt yapısıdır. Batı Karadeniz Bölgesi, gerek Karadeniz’e kıyısının bulunması, gerekse Ankara ve İç Anadolu hinterlandına hitap etmesiyle önemli bir lojistik potansiyele sahiptir. Uluslararası niteliğe sahip olan ve yurt içi-yurt dışı uçuşların yapıldığı Çaycuma Havaalanı Zonguldak’a 54 km, Karabük’e 87 km ve Bartın’a 33 km uzaklıkta bulunarak illerinin orta noktası sayılabilecek ve ithalat ve ihracat imkânlarından da en üst seviyede faydalanılabilecek bir konuma sahiptir.
Entegre Demir-Çelik Tesisleri ve Ara Mamul Üreticileri; Batı Karadeniz Bölgesinde, Türkiye’nin en büyük entegre demir-çelik üreticilerinden Erdemir ve uzun mamul demir-çelik üreticilerinden Kardemir ile bu kuruluşlara tedarik sağlayan ve bu kuruluşlara bağlı olarak gelişen sanayi işletmeleri yoğun bir şekilde bulunmaktadır. Entegre demir-çelik tesislerinin, çelik servis merkezlerinin ve makine imalat sektörünün gelişmesine bağlı olarak bölge demir-çelik sektörünün en önemli noktalarından biri haline gelmiştir. Demir çelik sektöründe, başta inşaat ve otomotiv olmak üzere, boru, profil, dayanıklı tüketim eşyası, yakıt araç ve gereçleri imalatı, raylı sistemler, tarım araçları imalatı, teneke tüketicileri ile gemi inşa sektörüne yönelik üretim yapılmaktadır. Bu sektörlerdeki gelişmeler demir çelik sektörünü doğrudan etkilemekte, demir çelik sektöründe kaydedilen ilerlemeler de bu sektörleri etkilemektedir.
Yetişmiş ve Nitelikli İş Gücü; Batı Karadeniz Bölgesinde köklü demir çelik sanayii geçmişi nedeniyle çok sayıda kalifiye eleman bulunmaktadır. Sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayanmaktadır. Demir-çelik sektörü ve buradaki işgücüne bağlı olarak bölgede tersanecilik sektörü de oldukça gelişmiştir. Yan sanayi ürünleri kapsamında yüksek katma değere sahip olan makine imalatı ve oto yan sanayi üretiminin bir kısmının bölgede yapılıyor olması bölge insanının sanayi sektöründeki bilgi ve tecrübe birikimini göstermektedir.
Batı Karadeniz Bölgesi Türkiye’nin ilk sanayileşmiş bölgelerinden biridir. Sanayi alanlarının illerin toplam alanlarındaki payı incelendiğinde Zonguldak yüzde 0,70 oran ile 14. sırada, Karabük yüzde 0,26 oran ile 35. sırada ve Bartın yüzde 0,14 oran ile 50. sırada yer almaktadır.
Bölgede bir adet serbest bölge bulunmakla birlikte henüz faaliyete başlamamıştır. Zonguldak’ın Çaycuma ilçesi sınırları içerisinde bulunan Filyos Serbest Bölgesi 1.044 hektar büyüklüğe sahiptir. Filyos Serbest Bölgesi’nin hemen güneyinde gelişme alanı olarak tanımlanmış 620 hektar büyüklüğe sahip bir alan da yer almaktadır.
Bölgede üç endüstri bölgesi yatırım alanı bulunmakta olup bu endüstri bölgeleri; 344 hektar büyüklüğe sahip Filyos Endüstri Bölgesi, 253 hektar büyüklüğe sahip TPAO Filyos Endüstri Bölgesi ve Eren Holding AŞ Zonguldak Özel Endüstri Bölgesi’dir. Filyos Endüstri Bölgesi’nde yatırım öncesi hazırlıklar devam etmektedir. Sakarya Gaz Sahasında doğal gazın bulunmasıyla Filyos Endüstri Bölgesi’nden ayrılarak Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına tahsis edilen TPAO Filyos Endüstri Bölgesi’nde ise Karadeniz’den çıkarılmakta olan doğal gaza ilişkin gaz alım ve işleme tesisi kurulum çalışmaları sürdürülmektedir. Eren Holding AŞ Zonguldak Özel Endüstri Bölgesi ise 176,53 hektar alana sahip olup 7 Aralık 2023 tarihli ve 32392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan kararla endüstri bölgesi olduğu ilan edilmiştir.
Bölgede toplam büyüklüğü 920 hektara ulaşan, 269 parselde toplam 171 işletmenin ve 15.339 çalışanın yer aldığı aktif 5 karma OSB bulunmaktadır. Bunlar Kdz. Ereğli OSB, Alaplı OSB, Çaycuma OSB, Karabük OSB ve Bartın OSB’dir. Bartın ve Çaycuma OSB’ye yönelik genişletme çalışmaları devam etmektedir.
Bununla birlikte yasal süreci tamamlanan, altyapı yatırımları devam eden veya yer tahsis ve tespit işlemleri yapılan projeler de bulunmaktadır. Toplam büyüklüğü 456 hektara ulaşan bu projelerden; Zonguldak Çaycuma Tarıma Dayalı İhtisas OSB’nin altyapı yatırımları tamamlanmış olup, Eskipazar OSB’nin altyapı uygulama proje süreci tamamlanma safhasındadır. Yaklaşık 65 hektar büyüklüğündeki Gökçebey karma OSB’nin ise yer tespit işlemleri tamamlanmış, kuruluş protokolü Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca onaylanarak tüzel kişilik kazanmıştır.
Bunlara ek olarak bölgeye yeni OSB alanları kazandırılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Ereğli II. OSB projesinin geliştirilmesi, Çaycuma Tarıma Dayalı İhtisas OSB’nin ikinci etap çalışmalarına başlanması, Bartın’da tarıma dayalı ihtisas OSB kurulması, Yenice’de mobilya ve orman ürünleri alanında OSB kurulması, Çaycuma-Saltukova OSB ve Abdipaşa OSB kurulmasına yönelik girişimler mevcuttur. Ayrıca henüz somut bir gelişme olmasa da Alaplı’da mevcut sanayi tesislerinin bulunduğu alanda bir ıslah OSB kurulması yönünde geçmiş yıllarda çabalar olmuştur.
Bölgede yatırım ortamını etkileyen diğer unsurlar ise teknoloji geliştirme bölgeleri, Ar-Ge, tasarım ve inovasyon merkezleridir. Ayrıca ulaşım ve lojistik imkânları, kara yolu, demir yolu, hava yolu ve liman imkânları yatırım ekosisteminin önemli parçalarını oluşturmaktadır. Aşağıdaki şekilde bölgenin yatırım ortamını gösteren bir harita yer almaktadır.
Bölgenin Yatırım Ortamı
Türkiye'de sanayinin rekabet gücünün arttırılması, verimliliğinin yükseltilmesi, yüksek katma değerli ve ileri teknoloji ürünlerin üretilmesi amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Bu maksatla üretime ve ticarete yönelik uygun fiziki altyapı ve imkânlar oluşturulmaya başlanmıştır. Türkiye'nin ilk mega endüstri bölgesi olan Filyos Endüstri Bölgesi, güneyindeki Filyos Serbest Bölgesi ve Türkiye'nin en büyük limanlarından biri olan Filyos Limanı da Filyos Yatırım Havzası'nda yer alan ve Türkiye’nin önemle üzerinde durduğu ulusal bir yatırım projesidir. Projeyle birlikte yeni taşımacılık koridorları oluşturulması, İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın trafik yükünün azaltılması, nitelikli üretimin arttırılması, ulusal ve uluslararası taşımacılık ve ticaretin geliştirilmesi planlanmaktadır. İçerisinde Filyos Limanı, Filyos Endüstri Bölgesi, Filyos Serbest Bölgesi ve Serbest Bölge Gelişme Alanı'nı barındıran bu yatırım havzası Filyos Vadisi Projesi olarak adlandırılmaktadır.
Filyos Limanı: Türkiye Karadeniz’e komşu ülkeler arasında en uzun kıyı şeridine sahip ülke konumundadır. Karadeniz kıyısında yer alan Filyos Limanı 25 milyon ton/yıl kapasiteye sahip olmakla birlikte geniş bir hinterland alanına sahiptir. Filyos Limanı bölgede önde gelen sanayilerin ve yan ürünlerinin ihracatına yönelik önemli bir ulaşım ağı oluşturmaktadır. Başta Karadeniz Havzası ve Doğu Avrupa ülkeleri olmak üzere ülkenin ulusal ve uluslararası ticareti açısından Filyos Limanı büyük bir öneme sahiptir. Filyos Limanı konteyner, dökme yük ve kuru yükleri elleçlemek üzere gerekli liman tesislerini bünyesinde barındırmaktadır. Bununla birlikte, Karadeniz açıklarında doğal gaz rezervlerinin bulunması ve Filyos Limanı’na yakın bir lokasyonda karaya çıkarılması nedeniyle liman kullanımı geçici olarak Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) verilmiştir. Bu durum liman projesinin tamamlanmasını bekleyen bölge sanayisi için belirsizliğe yol açmıştır. Bu sebeple bölgede deniz yolu taşımacılığını olanaklı hale getirebilecek ilave büyük bir liman veya mevcut limanda güvenli bir alan yaratılarak sanayinin hizmetine sunulması gibi çözümlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla birlikte limanın ana yollara ve arterlere ulaşım bağlantılarının da iyileştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca bölgede yer alan düzenli sanayi alanlarının demir yolu ulaşım ağına bağlantısının sağlanması da oldukça önemlidir. Filyos Limanı, serbest bölge ve endüstri bölgesi yatırımlarıyla birlikte bölgeye gelecek yatırımları tamamlar niteliktedir.
Filyos Endüstri Bölgesi: Endüstri bölgeleri, gerekli altyapı hizmetleri ile donatılarak sanayi için tahsis edilen özel üretim bölgeleridir. Bu bölgelerde daha büyük ölçekli entegre yatırımların yer alması hedeflenmektedir. Filyos Endüstri Bölgesi olarak tanımlanan 344 hektarlık alanda yönetici şirketi olan Tosyalı Holding tarafından gübre fabrikası yatırımı planlanmaktadır.
Filyos Serbest Bölgesi: Filyos Endüstri Bölgesi'nin hemen güneyinde yer alan ve Zonguldak Havalimanı'nın yanından geçerek Çaycuma ilçe merkezine doğru uzanan 1.166 hektar büyüklüğünde bir bölgedir. Çaycuma ilçesinin hemen güneyinde ise Ankara-Zonguldak yoluna kadar uzanan ve 620 hektar büyüklüğünde olan "Serbest Bölge Gelişme Alanı" bulunmaktadır. Serbest Bölgeler, gümrük bölgelerinin kapsamları dışında konumlandırılan özel alanlardır. Bu bölgeler, ihracat odaklı yatırımların sayısını artırmak üzere tasarlanmıştır. Serbest bölgelerin başlıca avantajı ve sağladığı kolaylıklar bu bölgede yapılacak yatırımlar için önemli bir katma değer yaratmaktadır.
Filyos Vadisi Projesi
Bölgede iki adet teknoloji geliştirme bölgesi bulunmaktadır. 2017 yılında kurulan ve 2023 yılında alan genişleme başvurusu onaylanan Zonguldak Teknoloji Geliştirme Bölgesi 2.030 m² kullanım ve 10.973,15 m² yerleşim alanında hizmet vermektedir. Bugüne kadar teknoparkta 36 firma faaliyet göstermiş ve 55 Ar-Ge projesi yürütülmekte olup 25 proje başarıyla sonuçlanmıştır.
2017 yılında kurulan Karabük Teknoloji Geliştirme Bölgesi 15.023 m2 toplam alanda 1.000 m² kullanım alanı olan teknopark binasında faaliyetlerini sürdürmektedir. Bugüne kadar teknoparkta 48 firma faaliyet göstermiş ve 80 Ar-Ge Projesi yürütülmekte olup 22 proje başarıyla sonuçlanmıştır.
Teknoparklarda toplam 43 ofis alanı yer almakta olup, 19’u Karabük’te ve 16’sı Zonguldak’ta olmak üzere 35 firma bulunmaktadır. Teknoparklardaki 35 firmanın tamamı yerli olup, yüzde 23’ü akademisyen ortaklıdır. Teknoparklarda yer alan firmaların yüzde 28,6’sı kuluçka firmasıdır. Bunlara ek olarak, Bartın OSB içerisinde ise 4 bin m2 kapalı alana sahip Bartın İnovasyon ve Test Merkezi yer almaktadır. Ayrıca Zonguldak Merkez ilçede bir adet iş geliştirme merkezi bulunmaktadır.
Bölgede ikisi Zonguldak ve biri Karabük’te olmak üzere üç adet özel Ar-Ge merkezi (Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları, Çanakçılar Seramik, Kardemir Karabük Demir ve Çelik Fabrikası) ile biri Zonguldak ve biri Karabük’te olmak üzere iki adet tasarım merkezi (Erdemir Mühendislik Yönetim ve Gürmen Giyim Sanayi) bulunmaktadır. Ar-Ge merkezlerinde Zonguldak’ta 78, Karabük’te 20, tasarım merkezlerinde Zonguldak’ta 80, Karabük’te 18 çalışan görev yapmaktadır.
TÜİK’in 2021 yılında gerçekleştirdiği Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri Araştırmasına göre TR81 Düzey 2 Bölgesi’nin Ar-Ge harcaması 752.578.883 TL ve Ar-Ge insan kaynağı 3.089 kişidir. Bu veriler Türkiye’nin Ar-Ge harcaması ve Ar-Ge insan kaynağı ile oranlandığında bölgenin toplamdaki payı sırasıyla yüzde 0,74 ve yüzde 0,86’dır.
Batı Karadeniz Bölgesi’nde 2017-2022 yılları arasında Türk Patent Enstitüsü’nden alınan patent sayısı 47’dir. Türkiye’de aynı yıllar arasında alınan patent sayısı 15.735 adettir. Ülkenin toplam tescillenmiş patentlerinin sadece yüzde 0,30’u bölgede bulunmaktadır. Bu durumda bölgede alınan patent sayısının ülke genelindeki toplam patent sayısına göre çok düşük kaldığı değerlendirilmektedir. 2022 yılı patent tescil belgesi almış illerin sıralamasına göre Zonguldak 21’inci, Karabük 27’nci ve Bartın ise 29’uncu sırada yer almaktadır.
Bunlara ek olarak, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından üniversiteler ve teknoparklar ile iş birliği içerisinde mevcut sektörlerde yenilikçilik yaklaşımının benimsenmesi ve girişimciliğin geliştirilerek dijital teknolojiler ve siber güvenlik alanında beşerî sermayenin geliştirilmesi amacıyla proje ve faaliyetler gerçekleştirilmektedir.
İleri teknolojili firmalar metropol alanlarda temin edilebilen çok nitelikli, spesifik alanlarda uzmanlığı bulunan iş gücüne, Ar-Ge altyapısına, ileri mühendislik hizmetlerine ve gelişmiş tedarikçi ağına ihtiyaç duymaktadır. Söz konusu firmalar seri imalat operasyonlarını yeterince nitelikli iş gücü ve sanayi altyapısına, lojistik imkânlara sahip ama daha düşük girdi maliyetleri sunan bölgelere kaydırabilmektedir. Bu nedenle Batı Karadeniz Bölgesinin özellikle Filyos Vadisi Projesi ile birlikte büyük ölçekli yüksek teknolojili firmaların bazı seri imalat operasyonlarını bölgeye çekebileceği değerlendirilmektedir.
Batı Karadeniz Bölgesi yatırım ekosistemi açısından konumu, mevcut sanayi altyapısı, lojistik imkânları, Ar-Ge ve yenilik altyapısı gibi alanlarda birtakım avantajlara sahiptir. Bölgede iki adet teknoloji geliştirme bölgesi bulunmaktadır. 2017 yılında kurulan ve 2023 yılında alan genişleme başvurusu onaylanan Zonguldak Teknoloji Geliştirme Bölgesi 2.030 m² kullanım ve 10.973,15 m² yerleşim alanında hizmet vermektedir. Bugüne kadar teknoparkta 36 firma faaliyet göstermiş ve 55 Ar-Ge projesi yürütülmekte olup 25 proje başarıyla sonuçlanmıştır.
2017 yılında kurulan Karabük Teknoloji Geliştirme Bölgesi 15.023 m2 toplam alanda 1.000 m² kullanım alanı olan teknopark binasında faaliyetlerini sürdürmektedir. Bugüne kadar teknoparkta 48 firma faaliyet göstermiş ve 80 Ar-Ge Projesi yürütülmekte olup 22 proje başarıyla sonuçlanmıştır.
Bölgede ikisi Zonguldak ve biri Karabük’te olmak üzere üç adet özel Ar-Ge merkezi (Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları, Çanakçılar Seramik, Kardemir Karabük Demir ve Çelik Fabrikası) ile biri Zonguldak ve biri Karabük’te olmak üzere iki adet tasarım merkezi (Erdemir Mühendislik Yönetim ve Gürmen Giyim Sanayi) bulunmaktadır. Ar-Ge merkezlerinde Zonguldak’ta 78, Karabük’te 20, tasarım merkezlerinde Zonguldak’ta 80, Karabük’te 18 çalışan görev yapmaktadır.
Ayrıca Siber Vatan çalışmaları kapsamında 2023 yılı içinde Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi ve Bartın Üniversitesi kampüslerindeki Siber Vatan Yetkinlik Merkezleri için yürütülen çalışmalar tamamlanmış olup iki yetkinlik merkezi de faaliyete geçmiştir. 2024-2026 döneminde de Karabük Üniversitesindeki çalışmalar tamamlanmasıyla Siber Vatan Yetkinlik Merkezi faaliyetleri için kurumsal yapı bölge genelinde tamamlanmış olacaktır.
Batı Karadeniz Bölgesinde bulunan Ar-Ge ve İş Geliştirme alanları aşağıda gösterilmektedir.
Bölgede Bulunan İş Geliştirme, Ar-Ge ve İnovasyon Alanları
Batı Karadeniz Bölgesi İş Gücü Göstergeleri
Batı Karadeniz bölgesindeki sanayi faaliyetleri ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayanmakla birlikte, günümüzde farklı sektör ve alanlarda da bölgede önemli yatırım ve girişimler hayata geçirilmeye başlanmıştır.
Batı Karadeniz Bölgesinde genç işsizlik oranı oldukça yüksektir ve bölge işsizlerinin yaklaşık yüzde 30’a yakınını gençler oluşturmaktadır. İşsizlik oranı 2022 yılında genç nüfusta 15-19 yaş grubunda yüzde 24,4; 20-24 yaş grubunda ise yüzde 30,8’dir. 25-35 yaş grubunda yüzde 13,7; 35-54 yaş grubunda yüzde 9,1; 55 yaş ve üzeri grupta yüzde 3 oranıyla genç gruba göre daha düşük gerçekleşmiştir.
Batı Karadeniz Bölgesinde 15-24 yaş grubu işsizlik oranıyla özel bir müdahale alanı olarak göze çarpmaktadır. Bu yaş grubunda bölgedeki işsizlik oranı 26 Düzey 2 Bölgesi arasında en yüksek orana sahiptir. Aynı yaş grubundaki kadın işsizlik oranı ise Türkiye’deki en yüksek ikinci orandır.
2008-2022 dönemlerinde Batı Karadeniz Bölgesi’ne ait net göç hızına ilişkin değerler incelendiğinde genel olarak göç veren bir bölge görünümünde olduğu da görülmektedir. Bu durum istihdama katkı sağlayabilecek beşeri sermayeyi güçlendirme çalışmaları ile girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Mesleki EğitimdeYeni Fırsatlar
Filyos Vadisi Projesi bünyesinde endüstri bölgesi (344 hektar Filyos Endüstri Bölgesi, 253 hektar TPAO Endüstri Bölgesi), serbest bölge (1.044 hektar), serbest bölge genişleme alanı (620 hektar) ve uluslararası nitelikte liman (25 milyon ton/yıl kapasiteli) barındıran bölgenin en önemli projelerinden biridir. Projenin yapılacağı bölge deniz yolu, demir yolu, kara yolu ve hava yolunun yer aldığı çok modlu ulaşım imkânlarına sahiptir. Bölgede Sakarya gaz sahasında bulunan hidrokarbon rezervleri Filyos’tan karaya çıkarılacak ve burada işlenerek boru hattıyla ulusal ağa bağlanacaktır.
Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ile Türkiye Petrolleri Offshore Technology Center (TP-OTC) arasında petrol ve doğal gaz sektörü için yerli ve millî insan kaynağı yetiştirmek amacıyla iş birliği protokolü imzalanmıştır. Bu protokol kapsamında 2022 yılında Zonguldak Bülent Ecevit üniversitesinde "Açık Deniz Sondaj Teknolojisi" ve "Açık Deniz Tabanı Uygulamaları Teknolojisi" bölümleri açılmış ve kontenjanları dolmuştur. Bilimsel temellere dayalı teknik personel ihtiyacının karşılanmasında ve sondajcılık sektörünün problemlerine çözüm geliştirilmesinde önemli rol üstlenecek bu programlardan mezun olan öğrenciler Karadeniz açıklarında Filyos Bölgesinde bulunan doğal gazın üretimi, karaya iletimi ve dağıtımı alanlarında görev alabilecektir.
Projenin hayata geçmesiyle önemli derecede nitelikli iş gücüne ihtiyaç duyulacaktır. Dolayısıyla proje kapsamında ihtiyaç duyulması olası iş olanaklarının araştırılması ve ihtiyaç duyulacak insan kaynağının eğitilmesi bölgenin de bu gelişmelere ayak uydurarak en üst düzeyde yarar sağlayacak aksiyonları alması ve bunları hızla hayata geçirmesi açısından önemlidir.
SiberVatan Programı
Ülkemizde son yıllarda dijital teknolojiler alanında beşeri sermayenin güçlendirilmesine yönelik çalışmalarla yeni yetenekler ve girişimler ortaya çıkmaya başlamıştır. Temeli nitelikli insan kaynağına dayalı bu alanda özelleştirilmiş eğitim faaliyetleri büyük bir etki yaratmakta ve özellikle gençlerin bu alanlara yönlenmesine aracılık etmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi'nde Siber Vatan Programı kapsamında siber güvenlik odaklı kapasite geliştirme çalışmaları son yıllarda meyvelerini vermeye başlamış ve ulusal düzeye de taşınmıştır. Siber Vatan Programı’nın ulusal düzeyde koordinasyonunu Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı yürütmektedir.
Önemli ulusal ve uluslararası başarılar elde edilen Siber Vatan programında lise öğrencilerine yazılım eğitimleri, üniversite öğrencilerine ise siber güvenlik eğitimleri verilerek siber güvenlik alt temalarında uzmanlaşma sağlanmaktadır.
2023 yılı içinde tamamlanan Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi ve Bartın Üniversitesi kampüslerindeki Siber Vatan Yetkinlik Merkezlerine ek olarak 2024-2026 döneminde Karabük Üniversitesinde tamamlanacak Siber Vatan Yetkinlik Merkezi ile faaliyetler için kurumsal yapı tamamlanmış olacaktır. Yetkinlik Merkezlerinde siber güvenlik, yazılım, grafik tasarım, nesnelerin interneti robotik sistemler ve blok zincir gibi alanlarda uzmanlık kazanan öğrencilerin kendi işini kurmasına yönelik teknoloji girişimciliği çalışmalarına ağırlık verilmesi planlanmaktadır. Yeni dönem çalışmaları ile bölgede teknoloji tabanlı girişimlerin ve işletmelerin arttırılması, bu alanda girişimcilik ekosisteminin desteklenmesi ve sistemin Türkiye’ye yaygınlaştırılmasına öncülük edilmesi planlanmaktadır.
Yeni dönem Ajans çalışmaları kapsamında ayrıca grafik tasarım, veri işleme, veri analizi, nesnelerin interneti, yapay zeka, blok zincir, siber güvenlik, kuantum, robotik gibi alanlarda dijital becerilere ilişkin eğitim programlarının düzenlenmesi, istihdam artışının sürdürülebilirliğini sağlayacak ulusal işbirliklerinin oluşturulması ve geleceğin teknolojileri için insan kaynağının geliştirilmesi hedeflemektedir.
Dijital teknolojiler alanında uygulanacak programlarla girişimciler için kısa dönemli eğitimlerin, öğrenciler için ise uzun dönemli eğitimlerin düzenlenmesi planlanmaktadır. Ayrıca öğrencilerin staj programları ile çalışma hayatına hazırlanması ve yetkinliklerinin artırılması hedeflenmektedir.